Yardımcı Ögeler: Nesne, Dolaylı Tümleç, Zarf Tümleci, Edat Tümleci
Cümlenin ögeleri bulunurken önce yüklem bulunmalı. Sırayla Yüklem, Özne, Nesne, Tümleçler bulunmalı.
1. YÜKLEM:
Cümlede yargıyı taşıyan; işi, oluşu bildiren ögedir.
Çekimli fiil ya da isim soylu bir kelime yüklem olabilir.
- O zor günlerde bizi tek başımıza bırakmadı.
- Her insanın ilgi çeken bir öyküsü vardır.
- Buralara ne kadar da yabancısın.
- Ona anlatacaklarım söylemekle bitmez.
Birleşik fiiller, deyimler, isim ve sıfat tamlamaları, edat grupları bölünmez.
- Bu işler böyle devam etmemeli.
- Sınavda yanlış yapmamak için gözünü dört açmalısın.
- Bizi bir yapan ortak noktalar, geleceğin sigortasıdır.
- Mutluluk bir ateştir uzaklarda yaktığın.
- Derslerden artakalan zamanlar bizim için yeniden kazanılmış hediyeler gibidir.
Kurallı cümlelerde yüklem sonda olsa da devrik cümlelerde sonda değildir.
- Geç fark ettim taşın sert olduğunu.
- Terk etmedi sevdan beni.
- Ben pırıl pırıl bir gemiydim eskiden.
- Yine de bitmedi bir tespih gibi zaman dizilen yıllarımız.
Cümlenin ögelerini bulurken fiilimsilere anlamca bağlanan kelimeler onunla aynı ögedir.
- Geçen hafta Ankara’dan uçakla gelen heyet dün kurumumuzdan ayrıldı.
- Nesillerimiz özveriyle geleceğe hazırlanırken aileler onlara yeni imkanlar sunmalı.
- Bu şiir, şairin hislerini hepimize tanıtan bir anıttır.
- Göç zamanı Manyas Gölü’ne gelen ve orada kendilerine yeni yuvalar kuran kuş türleri yeni yerlerine alışmaya çalışıyor.
Yüklemle İlgili Test Soruları
(Testlerin cevapları konu anlatımının sonunda verilmiştir.)
Karanlık geceleri sevemem
Bir zindan örtülür sanki üstüme
Ne güllerin açılışını görürüm
Ne çocukların gözlerindeki mavi gülüşü
Islak kıyıya dizilse bile yıldızlar
1. Bu şiirde yüklem görevinde kullanılmış kaç sözcük vardır?
A) 3 B) 4 C) 5 D) 6 E) 7
Bu; ovaya bakan, iki pencereli, kavak ağaçlarıyla tutturulmuş tavanından kuru otlar sarkan, tabanı toprak bir hücredir.
2. Bu cümlenin yüklemi aşağıdakilerin hangisinde doğru gösterilmiştir?
A) tabanı toprak bir hücredir
B) tutturulmuş tavanından kuru otlar sarkan, tabanı toprak bir hücredir
C) kavak ağaçlarıyla tutturulmuş tavanından kuru otlar sarkan, tabanı toprak bir hücredir
D) iki pencereli, kavak ağaçlarıyla tutturulmuş tavanından kuru otlar sarkan, tabanı toprak bir hücredir
E) ovaya bakan, iki pencereli, kavak ağaçlarıyla tutturulmuş tavanından kuru otlar sarkan, tabanı toprak bir hücredir
2. ÖZNE:
Yüklemde bildirilen işi yapan ögedir. Özneyi bulmak için yükleme “kim, ne” soruları sorulur.
- Düşünmek, hassas insanın davranışıdır.
- Kardeşi dün herkese yardımcı olmuş.
- Gökten bir kara su iner / Deniz fenerlerinin gözlerine
- Dağılmış düşüncelerin izleri görünür yazdığı eserlerde.
- Atına hor bakan, boynuna torba takar.
- Şiirin biçimi, en az içerik kadar önemlidir.
Gerçek Özne: İşi kendi yapan öznedir.
- Ahmet Mithat gerçek bir romancıdır.
- Bebekler uyurken biz görmeden büyürmüş.
Sözde Özne: İşi yapan değil işten etkilenen öznedir.
- Sınıf süslendi, okul boyandı, eşyalar toplandı.
Örtülü Özne: Sözde öznenin bulunduğu cümlede tarafından, -ce, -ca gibi kelime ve eklerle verilen öznedir.
- Çocukların beslenmeleri anneleri tarafından hazırlanmış.
Gizli Özne: Cümlede açıkça verilmese de anlam olarak bulunan öznedir.
- Yine de iyi dayandı.
- Seni bahçede çok aradım.
İsim ve sıfat tamlamaları, farklı kelime türleri özne görevinde olabilir.
- Güzel dostlar insana candan yakındır.
- Kişinin dertlerini başkası kendisi gibi anlayamaz.
- Anlatılanlar olayın düşündüğümüzden daha karmaşık olduğunu gösteriyor.
- Yarın yapılacak programda hanginiz sunuculuk yapabilir?
- Misafirlerin çoğu, yemekten sonra gezmeye çıkmayı tercih etmemiş.
Bir ögeyi bulduran sorular cümlede buldukları öge olurlar.
- Burada hata olduğunu kim söylemiş?
- Sokakta bulduğunuz çantanın içinde ne varmış?
- Kim böyle bir canavarlığa alkış tutabilir?
Seslenme (hitap) ifadeleri cümle dışı unsur olurlar.
- Sen bize bunları hazırlar mısın arkadaş?
- Sana dün bir tepeden baktım aziz İstanbul.
- Ne güzel komşumuzdun sen Fahriye Abla!
Özne İle İlgili Test Soruları
Cumhuriyet devri Türk hikâyecilerinin üzerinde durdukları en önemli konulardan biri de köy ve köylülerin hayatıdır.
3. Bu cümlenin öge dizilişi aşağıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir?
A) Yüklem – özne B) Özne - nesne - yüklem
C) Özne – yüklem D) Nesne - yüklem
E) Özne - dolaylı tümleç – yüklem
Toprakla uğraşanları maddi açıdan desteklemek ülkemizin kalkınmasına önemli ölçüde katkı sağlayacaktır.
4. Bu cümlenin öznesi, aşağıdaki sözcük gruplarının hangisinden oluşmuştur? (2018-TYT)
A) Sıfat tamlaması B) İsim tamlaması C) İsim-fiil grubu
D) Zarf-fiil grubu E) Sıfat-fiil grubu
5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde soru, özneyi buldurmaz?
A) Buraların en ünlü meyvesi neydi?
B) Beni dün kim aramış?
C) Otobüste ne bulunmuş?
D) Hangisi daha önce geldi?
E) Çocuğun elinde ne vardı?
6. Aşağıdaki atasözlerinin hangisinde özne, isim tamlamasından oluşmamıştır?
A) Bıçak yarası geçer, dil yarası geçmez.
B) Davulun sesi uzaktan hoş gelir.
C) Dünyada tasasız baş bostan korkuluğunda olur.
D) Tan yeri ağarınca hırsızın gözü kararır.
E) Aslan kükrerse atın ayağı kösteklenir.
3. Nesne:
Cümlede öznenin yaptığı işten etkilenen ögedir. Belirtili nesnenin soruları: neyi, kimi. Belirtisiz nesnenin sorusu: ne
- Şair, şiirlerde bireysel konuları işliyor.
- Bulunduğumuz yerden ileriyi göremiyorduk.
- Babam, akşamleyin bize masal anlattı.
- Annesine güzel bir elbise aldı.
Belirtisiz nesneyle özneyi karıştırmamak için önce özne sonra belirtisiz nesne bulunmalıdır.
- Misafirler şehri dolaşırken güzel yerler keşfetmiş.
- İtalyanlar "Çeviri ihanettir." der.
- Yazarların dünyasındaki dil günlük dili kapsar.
Nesne; isim veya sıfat tamlaması, zamir, adlaşmış sıfat, fiilimsiler gibi kelime veya kelime gruplarından oluşabilir.
- Bütün olanlardan sonra, yaptıklarını hoş görmelisin.
- Anlattıklarım hiçbir şekilde onları ilgilendirmiyor.
- Bu zor görevi ne sen ne de ben tek başımıza üstlenebiliriz.
- Hiçbirimizi dinlemedi, kendi kendine karar verdi.
- Son yıllarda gazetelerin kâğıt kalitesini değiştirdiler.
Nesneyle İlgili Test Soruları:
I. Alacakla borç ödenmez.
II. Dilencinin torbası dolmaz.
III. Diken, battığı yerden çıkar.
IV. Aza kanaat etmeyen, çoğu hiç bulamaz.
V. Aman diyene kılıç kalkmaz.
7. Numaralanmış atasözlerinden hangisindeki altı çizili bölüm diğerlerinden farklı bir ögedir?
A) I B) II C) III D) IV E) V
8. Aşağıdakilerin hangisinde nesne, sadece isim tamlamasından oluşmuştur? (2018/TYT)
A) Uzunca bir süre trenin penceresinden ağaçlarla kaplı köyleri seyretti.
B) Büyükbabam, ailenin en küçüğüne en güzel odayı vermişti.
C) Bunca yılın ardından sokak satıcılarının seslerini hâlâ özlüyorum.
D) Geçmiş günlerin özlemi içimde her gün biraz daha büyüyordu.
E) Emekliye ayrılınca evinin bahçesi âdeta sığınağı olmuştu.
9. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin ögeleri, “özne - nesne - yüklem” biçiminde sıralanmıştır?
A) Daracık sokaklardaki su dolu çukurların üstünden atlayarak ilerledik.
B) Bir şeyi doğru olarak yapmak, onu niçin yanlış yaptığımızı açıkla- maktan kolaydır.
C) Bu hafta girdiği sınavdaki başarısı onu yüreklendirdi.
D) Zeki ve olgun bir adama neyle uğraşması gerektiğini söyleyemem.
E) İnsanlar kendi tutarsız davranışlarının sonucunu kadere yüklerler.
4. Yer Tamlayıcısı (Dolaylı Tümleç):
İsmin yönelme, bulunma, ayrılma hallerini bildiren ögedir. Yer tamlayıcısının soruları “kime, kimde, kimden, neye, neyde, neyden, nereye, nerede, nereden” sorularıdır.
- Güneş girmeyen eve doktor girer.
- Sivas yollarında geceleri kağnılar geçer.
- Birçok gönül taş olur yıldızların altında.
Cümlede birden fazla yer tamlayıcısı bulunabilir. Yan yana gelen dolaylı tümleçlerin soruları farklı ise ayrı ögeler gibi kabul edilirler.
- O konuyu yarın sana sınıfta anlatırım.
- Kitap gençlerden, çocuklardan ve kadınlardan bahsediyor.
Yer Tamlayıcısı (Dolaylı Tümleç) İle İlgili Sorular
Bu caddenin taşlarının üzerinden yüzyıllar boyunca geçen insanların ayak seslerini takip edenler, bir kalenin oya gibi işlenmiş kapısı önünde bulurlar izlerini.
10. Bu cümledeki ögelerin dizilişi aşağıdakilerin hangisinde sırasıyla verilmiştir? (2024/TYT)
A) Özne - yüklem - belirtili nesne
B) Zarf tümleci - özne - belirtili nesne - yüklem
C) Özne - yer tamlayıcısı - yüklem - belirtili nesne
D) Zarf tümleci - belirtili nesne - yüklem - özne
E) Belirtili nesne - yer tamlayıcısı - yüklem - özne
Daima, bu şehre ilk giren ve onu yeni baştan bir Türk şehri olarak kuran dedelerimizin yaşayışlarındaki halis tarafa hayran oldum.
11. Bu cümlenin yer tamlayıcısında (dolaylı tümlecinde) aşağıdakilerden hangisi yoktur? (2019/TYT)
A) İsim-fiil B) Sıfat-fiil C) Edat D) Bağlaç E) Zarf-fiil
5. Zarf Tümleci:
Yüklemi, durum, zaman, sebep, yer-yön, miktar (ölçü / azlık-çokluk) ve soru bakımından tamamlayan sözcük ya da söz öbeğidir.
Soruları: Nasıl, niçin, niye, neden, ne zaman, ne kadar, nereye
- Ağır ağır çıkacaksın bu merdivenlerden.
- Gençliğinin en verimli çağlarını başarılı işlere imza atarak geçirmişti.
- Onu, seninle sinemaya gittiğimiz gün görmüştüm.
- Bütün gün ayakta durduğundan ayak tabanları sızlıyordu.
- Yolcular istasyon binasının içinde sessiz sedasız bekliyorlardı.
Yer-yön zarfı olan kelimeler yükleme sorulan «nereye» sorusuyla bulunur. Ancak aynı soru yer tamlayıcısının da sorusudur.
Bu soruya cevap vererek zarf tümleci olan kelimeler şunlardır: içeri, dışarı, ileri, geri, aşağı, yukarı, öte, beri, -e doğru.
Bu sözcüklerin zarf tümleci olmaları için ek almamaları gerekir.
- Onlar aşağı bakarken düşmanları yukarı çıkmış.
- İçeriye geçelim, dışarısı çok güvenli değil.
- Çarşıya doğru yola çıktık.
Miktar bildiren sözcükler fiilin önüne gelirse zarf tümleci olur. İsmin önüne gelirse isimle sıfat tamlaması oluşturup aynı öge olur.
- Bu hafta çok çalıştık. Yarına biraz işimiz kaldı.
- Az sabret, sonraki zamanlarda çok faydası olacak.
Zaman bildiren kelimeler cümleye zaman anlamı katıp ne zaman sorusuna cevap verirse zarf tümleci olur.
- Bugün hep beraber pikniğe gideceğiz.
- Bugünümüz yarınımızı aratmasın.
- Gece amansız bir düşman gibi sardı çevremizi.
Zarf Tümleci İle İlgili Test Soruları
Vücudumuzdaki proteinlerin üçte birini oluşturan kolajen ----
12. Bu cümle aşağıdakilerden hangisiyle tamamlanırsa öge dizilişi "özne - zarf tümleci - belirtisiz nesne - yüklem" şeklinde olur? (2022/TYT)
A) aynı zamanda bilinen en sağlam malzemelerden biridir
B) başta kemik ve deri olmak üzere tüm dokularda bulunur
C) genç ve pürüzsüz bir cilde sahip olmamıza yardımcı olur
D) bulunduğu dokudaki işlevine göre karmaşık yapılar ortaya çıkarır
E) hayli uzun ömürlü olmakla birlikte belli bir yaşam süresine sahiptir
Kromofor adı verilen pigment molekülleri fotosentez sırasında güneş enerjisini tepkime merkezlerine hızlı taşıdığından güneş enerjisinin hemen hepsi arada hiç ısı kaybı olmadan kimyasal enerjiye dönüşür.
13. Bu cümledeki ögelerin doğru sıralanışı aşağıdakilerin hangisinde verilmiştir? (2020/TYT)
A) Belirtisiz nesne - zarf tümleci - zarf tümleci - özne - yer tamlayıcısı - yüklem
B) Belirtili nesne - zarf tümleci - zarf tümleci - özne - yer tamlayıcısı - yüklem
C) Özne - zarf tümleci - yer tamlayıcısı - zarf tümleci - yüklem
D) Zarf tümleci - özne - zarf tümleci - yüklem
E) Zarf tümleci - özne - zarf tümleci - yer tamlayıcısı – yüklem
5. Edat Tümleci:
Yüklemin anlamını araç, vasıtalık gibi açılardan tamamlayan ögedir.
Soruları: kim ile, ne ile, kim için, ne için
- Yazar, olayı bize öyküleriyle aktarıyor.
- Tatile arkadaşlarıyla gidecekmiş.
- Sınav için yeni bir program uyguluyorum.
- Annesi için güzel bir hediye almış.
“İle” sözcüğü durum, “için” sözcüğü sebep anlamı kattığında zarf tümleci olur.
- Yazar, özgün bir anlatımı benimsediği için çok okunuyor.
- Ozan, her şeyi sevgiyle dile getirir.
Modern şehir hayatının gün içerisinde onlarca kişiyle iletişime geçmeyi zorunlu kılan ve kişileri binlerce mesaja maruz bırakan yapısı, insana daha önce deneyimlemediği bir uyum sürecini dayatıyor.
14. Bu cümledeki ögelerin doğru sıralanışı, aşağıdakilerin hangisinde verilmiştir? (2019/TYT)
A) Özne - zarf tümleci - belirtisiz nesne - yüklem
B) Belirtisiz nesne - özne - belirtili nesne - yüklem
C) Zarf tümleci - yer tamlayıcısı (dolaylı tümleç) - özne - yüklem
D) Özne - yer tamlayıcısı (dolaylı tümleç) - belirtili nesne - yüklem
E) Belirtili nesne - zarf tümleci - özne - yüklem
Sırf kendi için okuyan, gezen, eğlenen bir aydın kendini yaşarken öldürmüyor mu?
15. Bu cümledeki ögelerin doğru sıralanışı aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir? (2018/TYT)
A) Belirtisiz nesne - özne - zarf tümleci - yüklem
B) Zarf tümleci - belirtili nesne - yüklem
C) Özne - belirtili nesne - zarf tümleci - yüklem
D) Özne - zarf tümleci - yüklem
E) Belirtisiz nesne - zarf tümleci - yüklem
6. Ara Söz:
Ara söz bir ögenin açıklayıcısı olabileceği gibi herhangi bir ögenin açıklayıcısı olmadan cümle dışı unsur da olabilir. Ara sözün başına ve sonuna virgül konabileceği gibi kısa çizgi de konabilir.
- Bu mallar Seul'den, Güney Kore'nin başkentinden, geliyor.
- Bu usta, siz beğenseniz de beğenmeseniz de, çok iyi çalışıyor.
- Vergiler aralıkta, yılın son ayında, yatırılıyor.
- Burgaz’da bir akşam vakti Sait Faik'i, İstanbul hikâyecisini, gördüm.
- Beni yarın akşam, biraz mutsuz gibi geldi bana açıkçası, onu arayalım.
16. Aşağıdakilerin hangisinde ara söz, nesnenin açıklayıcısı durumundadır?
A) Burayı ilk kez Ceyda'yla, en sevdiğim arkadaşımla, gezmiştim.
B) Bir ara uzaklara, hayalini kurduğu yerlere, gözleri daldı.
C) Çok istediğim kitabı, Suut Kemal'in Denemeler'ini, eski bir dostum hediye etti.
D) Onunla son kez doğum gününde, 15 Ekim'de, görüşmüştük.
E) Kalan eşyalar, buzdolabı ve çamaşır makinesi, bugün taşınacak.
7. Cümle Vurgusu:
Cümlede bir ögenin diğer ögelerden daha baskılı okunmasıdır.
Fiil cümlelerinde vurgu yüklemden önceki ögededir.
- Yarın köyün çocukları minibüsle şehre kütüphaneye gidecekmiş.
Yüklem cümlenin başındaysa vurgu yüklemdedir.
- Sendedir bu soruların çetin cevapları.
İsim cümlesinde vurgu yüklemdedir.
- Senin bugün yapacağın iş sadece çalışmaktır.
Soru cümlelerinde vurgu soru kelimesindedir.
- Bu bulutlar şu aydınlık sabahta nereye gidiyor?
Cümle Vurgusu İle İlgili Test Soruları
17. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde eylemi yapan vurgulanmıştır?
A) Evlerin çatısı akşamki fırtınaya dayanamadı.
B) İstanbul'un değişmiş yüzüne alışamıyorum.
C) Bana yaptığın haksızlığı unutacak değilim.
D) Altı yedi yaşlarında bir çocuk parkta simit satıyordu.
E) İzmir'de beni yıllardır görmediğim arkadaşım Doğa karşılayacak.
18. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ötekilerden farklı bir öge vurgulanmıştır?
A) Müteahhit inşaatı seneye bitirecekmiş.
B) Anahtarı unuttuğunu anlayınca hemen geri geldi.
C) Kardeşim yolculuk süresince dışarıyı seyretti.
D) Çekilişin sonucu gazetelerde yarın açıklanacak.
E) Bu şehirde bir ev alabilmek için çok çalışmış.
Testlerin Cevapları: 1A, 2E, 3C, 4C, 5A, 6C, 7D, 8C, 9C, 10C, 11C, 12D, 13E, 14D, 15C, 16C, 17E, 18C
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder
Yorumlarınızı bekliyorum.