Fiillerde Yapı - Slayt - Ders Notu

Fiilde Yapı konusuyla ilgili kendi hazırladığım ders notu ve slaytı paylaşıyorum. Fiilde Yapı konu anlatımı, basit fiilleri, türemiş fiilleri birleşik fiilleri tek tek ele alıyor. Örneklerle konu iyice açıklanıyor. Sonra ise sorularla konunun anlaşılması pekiştiriliyor. Sınıfta kullanım için ve proje ödevi için hazır bir çalışma. Herhangi bir kopya içerik yoktur. Konu anlatımı, örnekler ve slayt tamamen bana aittir. Slayta konu anlatımının sonuna eklediğim renkli bağlantıdan ulaşabilirsiniz.

 Fiillerde Yapı

Sözcük türlerinde yapı denilince üç kelime aklımıza gelmeli: Basit, türemiş ve birleşik. Fiilerde de bu durum geçerlidir.

Yapısına göre fiiller üç grupta incelenir:

1. Basit Fiiller
2. Türemiş Fiiller
3. Birleşik Fiiller

1. Basit Fiil

Herhangi bir yapım eki almamış fiillerdir. Fiile zaman-dilek anlamı katan kip ekleri, kişi anlamı katan şahış ekleri yapım eki değildirler. Bu ekler, çekim ekleridir. Bu yüzden basit fiil bu ekleri alabilir.

Örnek:

• Geldik……………. Gel (fiil kökü) – di (geçmiş zaman eki) – k (şahıs eki)
• Kitabı sonuna kadar okuyacaksın.
• Akşamları yarım saat kadar yürürüm.
• Ahmet artık arkadaşlarına dönmeli.

2. Türemiş Fiil

Yapım eki almış fiillerdir.
Yapım eki eklendiği sözcüğün anlamını eski sözcükle anlam bağı devam etmekle beraber önemli ölçüde değiştiren eklerdir.

ÖRNEK:

• Suladım…………….Su (isim köküdür) – la (yapım eki) – dı (geçmiş zaman eki) – m (şahıs eki)
• Maça gelenler çoğaldı. Çok – al (yapım eki) – dı
• Çocuğu ailesinden kaçıracaklar. Kaç – ır (yapım eki) –acak – lar
• Arkadaşının söylediklerine kırılmış. Kır – ıl (yapım eki) - mış

Türemiş fiiller iki şekilde yapılır:

1. İsimden fiil yapım ekleriyle
2. Fiilden fiil yapım ekleriyle

1. İsimden fiil yapım ekleriyle yapılanlar

• -l/-al/-el/-il: İşler günden güne azalıyor. Az-al-ı-yor
• -la/-le: Çalışmaya başladım. Baş-la-dı-m
• -sa/-se: Sözlerini garipsedik. Garip-se-di-k
• –da/-de: Gözleriniz ışıldamalı. Işıl - da- malı
• -laş/-leş: Sorular birden basitleşti. Basit-leş-ti
• -ar/-er/-r: Gözün morarmış. Mor-ar-mış
• -a/-e: Çok uzun yaşadı. Yaş-a-dı
• -kir (-kır/-kur/-kür): Ateş püskürecek. Püs-kür-ecek

    2. Fiilden fiil yapım ekleriyle

• -(i)l: Adının üstü çizildi. Çiz-il-di
• -(a)la/-(e)le: Düşmanları kovaladı. Kov-(a)la-dı
• -(i)t: Eşyaları bize taşıtır. Taşı-t-ır
• -(i): Ayaklarını sürüyecek. Sür-ü-yecek
• -(i)n: Etrafına bakınıyor. Bak-ın-ı-yor
• -(i)ş: Çocuklar dövüşmüş. Döv-üş-müş
• -d(i)r: Adamı öldüreceksin. Öl-dür-ecek-sin

DİKKAT: 

Fiile gelen olumsuzluk eki (–me/-ma) yapım ekidir.

Örnek: Filmi sevmedim. Misafir gelmeseydi.

Bir fiil birden fazla yapım eki alabilir.
Örnek: Sınavı başlatıyoruz. Baş-la-t-ı-yor-uz
Başkasını karıştırmasınlar. Kar-ış-tır-ma-sın-lar

3. Birleşik Fiil

Birden fazla sözcükten oluşan fiillerdir. Bu sözcüklerden en az biri fiil olmalıdır.
Birleşik fiiller üç şekilde yapılır:

a. Kurallı birleşik fiiller
b. Anlamca kaynaşmış (deyimleşmiş) birleşik fiiller
c. Yardımcı fiille yapılan birleşik fiiller

a. Kurallı Birleşik Fiiller

İki fiilin birleşmesiyle yapılır. Kurallı birleşik fiillerde ancak belirli fiiller ikinci fiil olarak kullanılabilir.

1. Yeterlilik Fiili

Fiile ikinci fiil olarak –ebilmek fiilinin eklenmesiyle yapılır. Fiile gücü yetme, olasılık, rica ve izin gibi anlamlar katar.

• Çantayı taşıyabilirim. (gücü yetme)
• Akşam dayım gelebilir. (olasılık)
• Sen de bizimle çalışabilirsin. (izin)

DİKKAT: Yeterlilik fiillerinin olumsuz şekli iki yolla yapılır.

Örn: *Soruyu çözemeyebilirim/çözemem.
*Leyla eve uğramayabilir/uğrayamaz.

2. Tezlik Fiili

Fiile ikinci fiil olarak –ivermek fiilinin eklenmesiyle yapılır. Fiile çabukluk, kolaylık, aniden, ansızın gibi anlamlar katar.

• Onca yolu iki saatte geliverdi. (çabukluk)
• Soruları gözünün önünde çözüvermiş. (kolaylık)
• Bahçede karşıma çıkıverdiler. (ansızın)

3. Süreklilik Fiili

Fiile ikinci fiil olarak –egelmek, -edurmak –ekalmak fiillerinin eklenmesiyle yapılır. Fiile devam etme katar.

• Sorunlar bir zamandır süregeliyor.
• Burda bekleyedurun, ben geliyorum.
• Tahtadaki cümleye bakakaldılar.

4. Yaklaşma Fiili

Fiile ikinci fiil olarak –eyazmak fiilinin eklenmesiyle yapılır. Fiile gerçekleşmeye çok az kalma, neredeyse gibi anlamlar katar.

• Çatıdan düşeyazdın.
• Babama yakalanayazdık.
• Araba yolda bozulayazdı.

b. Anlamca Kaynaşmış (deyimleşmiş) Birleşik Fiiller

İçinde bir fiil bulunan sözcük gruplarıdır. Grubun içindeki sözcüklerden en az biri gerçek anlamından uzaklaşarak yeni anlam kazanmasıyla oluşur. Bu birleşik fiiller zaman içinde kullanıla kullanıla kalıplaşır. Gruptan hiçbir sözcük değişmeden günümüze kadar ulaşır.

Örnek: 

• Sanatçının şarkıları dillerden düşmüyor.
• Karşısında beni görünce eli ayağına dolaştı.
• Konuşma boyunca suya sabuna dokunmadı.
• Aklım almıyor böyle bir hatayı nasıl yaptığını.
• Son gelişmeden sonra bütün planlar suya düştü.

c. Yardımcı Fiille Yapılan Birleşik Fiiller

İsim soylu bir sözcükten sonra etmek, olmak, eylemek, kılmak, buyurmak gibi fiillerin gelmesiyle yapılırlar.

Örnek: 

• Babasını okul değiştirmek için ikna etmiş.
• Yeni iş teklifini ısrarla reddettiler.
• Duyduklarına pek memnun olmadın galiba.
• Allah’tan başkasına minnet eylemem.
• Sözlerini, davranışları etkili kıldı.
• Daha başka neleri emir buyurursunuz?

FİİLLERDE YAPI KONUSU TEST SORULARI

(Soruların çözümü alttadır.)

1. Aşağıdaki altı çizili fiillerden hangisi yapısı bakımından diğerlerinden farklıdır?

A) Bu cümlenin büyük bir şefkat ve sadelikle söylenmiş olması beni çok etkiledi.
B) Fakat çocuk korkup ağlamaya başladı.
C) Charlotte ve ben buna çok şaşırdık.
D) Gitti hemen elini yüzünü soğuk suyla yıkadı.
E) Orada öylece durup onları izledim.

2. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde birleşik eylem kullanılmamıştır?

A) Sorun insanın güçlü ya da zayıf oluşu değil, acılarının ölçüsüne katlanıp katlanamadığıdır.
B) Gencin sürekli tekrarladığı sözler kıza umut veriyor.
C) Arzularının daha da körüklenmesine ve ruhunu arzularının yönetmesine yol açıyordu.
D) Sonunda tüm heveslerini kucaklamaya hazır olduğu anda sevgilisi onu terk etti.
E) Önündeki koca dünyayı ve ona yeniden umut olabilecek fırsatları göremiyor.


3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde farklı yolla oluşturulmuş bir birleşik fiil vardır?

A) Kimi zaman yorgunluktan uyuyakalırsın.
B) Bu eziyete mezardan başka bir son göremiyorum.
C) Seyirciler filmi seyrederken, biz çayları hazır edelim.
D) Bir bu işi yıllardır böyle yapageldik.
E) Öyle bir cevap karşısında donakaldım.

1. soru: Cevap D seçeneğidir. Yıkadı fiili basit bir fiildir. Yıka-dı şeklinde ayrılır. Diğer fiiller ise türemiş fiillerdir. Etki-le, baş-la, şaş-ır, iz-le şeklinde yapılarak türemişlerdir.

2.  soru: Cevap A seçeneğidir. B seçeneğinde umut veriyor ve C seçeneğindeki yol açmak  deyimleşmiş birleşik fiillerdir. D seçeneğindeki terk etti yardımcı fiill yapılan bir birleşik fiildir. E seçeneğindeki göremiyordu ise kurallı birleşik fiillerden yeterlilik fiilidir. A seçeneğinde ise fiile yer verilmemiştir. Fiilimsi kullanılmıştır.

3. Soru: Cevap C seçeneğidir. Diğer dört seçenekteki birleşik fiiller kurallı birleşik fiilleri iken C seçeneğindeki hazır edelim fiili yardımcı fiille yapılan bir birleşik fiildir.

Fiilde Yapı Slaytı İndir

İNDİR: Fiillerde Yapı Slaytı

Fiillerle ilgili diğer dosyalarımız:

• Fiiller Slaytı
• Anlamına Göre Fiiller Slaytı
• Bütün Dil bilgisi Konuları (toplu)