Fiilimsiler

Dilbilgisinde öğrencilerin zorlandıkları konulardan olan Fiilimsiler (Eylemsi) konusu hazr durumdadır. Fiilimsi konusu öğrencilerin rahatlıkla anlayabileceği şekilde anlatılmıştır. Fiilimsi nedir, fiilimsi ekleri nelerdir ayrıntılarıyla anlatılmıştır. Hem konu anlatımının içeriğinde hem de slaytta fiilimsi örnekleri bolca verilmiştir. Fiilimsi örnekleri cümle halinde konu anlatımında ve fiilimsiler slayt çalışmasında kullanılmıştır. Fiilimsi çeşitleri tek tek yer almıştır. Fiilimsi çeşitleri için örnekler verilmiştir. Fiilimsiler hem 8. sınıf öğrencilerine hem TYT hazırlık öğrencilerine hem de lise öğrencilerine uygun olacak şekilde hazırlanmıştır. Fiilimsiler hakkındaki çıkmış soruları çözmek için konu anlatımı yeterlidir. Fiilimsi bulma etkinlikleri için de önemli bir çalışmadır.
Fiilimsiler slaytını yazının sonundaki renkli bağlantıdan indirebilirsiniz.

Fiilimsi nedir?

İsminden anlaşılacağı gibi fiile benzeyen sözcüklerdir. Kökü fiildir.

Aldığı eklerle fiil olmaktan çıkmış, isim, sıfat veya zarfa olmuşlardır.

Fiilimsilerin özellikleri

Fiillerden (eylem) türetilirler. Bir hareket, iş barındırırlar. Ancak fiil olma özelliğini kaybederler.
Olumsuzluk eki alırlar. Fiil çekim ekleri (zaman, şahıs ekleri) almazlar.
Cümlede isim, sıfat ve zarf görevlerinde bulunurlar. Buna göre de üç çeşit fiilimsi vardır.

Fiilimsi çeşitleri

isim-fiil (Mastar)
Sıfat-fiil (Ortaç)
Zarf-fiil (Bağ-fiil, Ulaç)

Örnek:

•       Onunla konuşmak istemiyorum.        konuş-mak

•       Tükenmez bir enerjisi vardı.                 tüken-mez

•       Yolda dura dura geldik.                      dur-a

İsim-fiil (mastar)

-me (-ma), -iş (-ış, uş, üş), -mek (-mak) ekleriyle yapılır. Eklendikleri fiil kökünü veya gövdesini isim haline getirirler.

ma/(y)ış/mak şeklinde kodlayabiliriz.

Örnek:

• Sıra bölüşmeye gelince kavga çıktı. bölüş – me

• Birbirimizi tanıma zaman alır. tanı – ma

• Başlangıcı çok ses getirdi, bitişi sessizdi. bit – iş

• Perşembenin gelişi çarşambadan belli olur. gel-iş

• Seni görmek için onca yol geldim. gör – mek

• Bilmek yetmez, önemli olan uygulamak! bil – mek, uygula – mak

İsim-fiil hakkında önemli not!

İsim-fiiller zaman içinde kalıplaşarak varlıklara isim olmuştur. Bu şekilde kalıplaşan kelimeler fiilimsi kabul edilmez.

Örnek:

• Yangını çakmakla oynayan çocuklar çıkarmış.

• Zeytinyağlı bir dolma olsa da yesek!

• Binanın çıkışına yabancı araçlar park ediyor.

İsim-fiil hakkında diğer önemli not!

İsim-fiil eklerinden olan –me/-ma eki, olumsuzluk eki olan –me/-ma ile karıştırılmamalıdır.

Örnek:

• Eşyaları sakın taşıma!

• Eşyaları taşıma bana kaldı.

• Gülme adamın karşısında.

• Gülme sırası bize geldi.

Sıfat-fiil (ortaç)

-an (-en), -ası (-esi), -mez (-maz), -ar (-er, -r, -ır, -ir), -dik (-dık, -duk, -dük, -tık, -tik, -tuk, -tük) -ecek (-acak) -miş (-mış, -muş, -müş) ekleriyle yapılır. Eklendikleri fiil kökünü veya gövdesini sıfat haline getirirler.

(an/ası/mez/ar/dik/ecek/miş) şeklinde kodlayabiliriz.

Örnek:

• Bahçede düşen çocuk evde ağlamaya başladı. düş-en çocuk

• Kırılası elleriyle adamın ameliyat parasını çalmışlar. kırıl-ası el

• Laf anlamaz bir halde kapıyı çaldı. anla-maz hal

• Tören koşar adım geçit yaptık. koş-ar adım

• O gurbet elde tanıdık bir yüz öyle değerliydi ki! tanı-dık yüz

• Ölecek adam yüzünden belli olurmuş. öl-ecek adam

• Müdür görmemiş bir insan olduğunu hemen gösterdi. görme-miş insan

Sıfat-fiil hakkında önemli not!

Sıfat-fiil ekleri bazen fiil çekim ekleriyle karıştırılır. Cümlede kullanılışına, kelimenin cümleye kattığı anlama dikkat etmeliyiz. Sıfat-fiil olan kelime, sıfat olduğu için bir isimle birlikte kullanılır. Fiildeyse böyle bir durum olmaz.

Örnek:

• Laf anlamaz bir halde kapıyı çaldı. / Ne söylersen söyle laf anlamaz.

• Törende koşar adım geçiş yaptık. / Sabahları beş kilometre koşar.

• Gurbet elde tanıdık bir yüz gördü. / Onu görünce hemen tanıdık.

• Ölecek adam yüzünden belli olur. / Adam kahırdan ölecek.

Zarf-fiil (bağ-fiil, ulaç)

“-ip, (-ıp, -up, -üp), -erek (-arak), -meden (-madan), -meksizin (-maksızın), -dikçe (-dıkça, -tıkça), -ince (-ınca),-eli (-alı),-ken,-a (…-a …-a), …-r …-mez (…- r …-maz), -esiye (-asıya), -casına (-cesine)ekleriyle yapılır. Eklendikleri fiil kökünü veya gövdesini zarf haline getirirler.

Örnek:

• Köşede durup ardından uzun uzun baktı. dur-up
• Geç kalınca okula koşarak gittim. koş-arak
• Karar vermeden önce bir kere dinle! ver-meden
• İlk sınav geçtikten sonra nefes almaksızın ikinciye başladın. almak-sızın
• Onu tanıdıkça seveceksiniz. tanı-dıkça
• Kış yaklaşınca kuşlar göçmeye başladı. yakla-şınca
• Geleli bir yere çıkmadık. gel-eli
• Konuşa konuşa çözemeyeceğimiz sorunumuz yok. konuş-a
• Okul servisini görür görmez caddeye fırladım. gör-ür gör-mez
• Mahalleli hırsızı öldüresiye dövmüş. öldür-esiye
• Savaşa gidercesine maça gidiyorsunuz. gider-cesine

Fiilimsi Çıkmış Sorular

(I) Kimi genç şairler yazdıklarını göndermekle kalmayıp kendileri de gelirler beni görmeye. (II) Dinlerim ya da kendim okurum o gençlerin şiirlerini. (III) Çoğu bakarım sevebileceğim şiirlerden değil. (IV) Güzel çirkin diye yargılamıyorum şimdi belki güzel çok güzel yıllar boyu beğenilecek şiirler; ama benim hoşlandığım türden değil. (V) Mutlaka öylelerini de beğenenler vardır.
Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangisinde “isim-fiil, sıfat-fiil, zarf-fiilin üçünün de örneği vardır?
A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V.
(ÖSS-2001)

CEVAP: A

(I) Kimi genç şairler yazdıklarını (SIFAT-FİİL) göndermekle (İSİM-FİİL) kalmayıp (ZARF-FİİL) kendileri de gelirler beni görmeye(İSİM-FİİL).

Çıkmış soru -2

(I) Çocukken insanları çöp adam gibi yapardık. (II) Dağlar koni şeklinde olurdu. (III) Evleri de sembolik bir geometriyle resmederdik. (IV) Ağaçları çizerken bir gövdenin üzerine yaprakları hatta dalları olmayan bulutsu bir yuvarlak oturturduk. (V) En fazla yeşile boyar ve “işte ağaç” derdik.
Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangisinde eylemsi kullanılmıştır?
A) I. B) II. C)III. D) IV. E) V.

(ÖSS-1999)

CEVAP: D

(IV) Ağaçları çizerken bir gövdenin üzerine yaprakları hatta dalları olmayan (SIFAT-FİİL) bulutsu bir yuvarlak oturturduk.

Çıkmış soru - 3

Heyecanlandım nedense
Hep sevgiden konuşmak istiyorum.

Bu dizelerdeki eylemsinin türce özdeşi olan eylemsi aşağıdaki dizelerin hangisinde vardır?

A) Kağıt kayıkları yüzdürdük / Derenin boz bulanık sularında
B) Derdimiz bize yeterken / Komşularınki de üstüne tuz biber eker
C) Sevgi bir çocuğun gülen gözleridir / Ve özgür bir uçurtmadır gökyüzünde
D) Konarsan güle kon dikene konma / Eski düşmanların dost olur sanma
E) Aydınlığı bu kadar soğutabilmek ne zor / Bulutları küçük camlara sığdırabilmek

(ÖSS-1998)

CEVAP: E

Soru kökündeki fiilimsi konuşmak sözcüğü isim-fiildir.

E şıkkındaki soğutabilmek ve sığdırabilmek sözcükleri de bir isim-fiildir.