SÖZCÜKTE
ANLAM
Sözcük Nedir?
Dilin anlamlı en küçük parçasına sözcük
(kelime) denir.
ÖRN:
geliyorum, insan, aşağı, ben,
yeşil, o
Çok Anlamlılık
Sözcükler Türkçede kullanıldıkları
cümleye göre farklı anlamlar kazanabilir. Bu duruma çok anlamlılık denir.
ÖRN: Sıcak
sözcüğünü ele alalım:
·
Havalar bugünlerde çok sıcak!
·
Annenin sıcak bir gülümsemesi her şeyi
unutturdu.
·
Türkiye’nin sıcak gündemi bir türlü durulmuyor.
·
Babasının acısı hala çok sıcak!
·
Ailece sıcak renkleri giymeyi severler.
·
Muhabir sıcak savaş bölgesinden bildirdi.
Bakmak
sözcüğünü ele alalım:
·
Hangi resmime baksam ben değilim.
·
Bir arkadaşa bakmıştım, ama burada değil galiba.
·
Abileri beş kardeşe bakıyor.
·
Sizin hastanıza hangi doktor bakıyor?
·
Bakarsan bağ olur, bakmazsan dağ…
·
Sınavlarda Sorulan Soru
Tipleri
Sözcükte
Anlam konusuyla ilgili sınavlarda farklı soru tipleri gelmektedir. Ancak
aşağıdaki soru tipleri en çok sorulanlardan bazılarıdır.
·
Altı çizili sözcüğü anlamca karşılayan kullanım
aşağıdakilerden hangisidir?
·
Sözcüklerden hangisi parantez içinde verilenle
uymaz?
·
Altı çizili sözle anlatılmak istenen
aşağıdakilerden hangisidir?
·
Cümlede boş bırakılan yere hangisi
getirilmelidir?
ÖZETLE;
sözcüğün cümlede karşıladığı anlamı bulma ve ona eş değer başka ifadelerin
anlamını bulma hususu sorulmaktadır.
A. SÖZCÜKTE ANLAM ÖZELLİKLERİ
1. Gerçek
Anlam:
Bir sözcüğün duyulduğunda akla
gelen ilk anlamdır. «Asıl anlam, temel anlam, başat anlam»
gibi isimler alabilir.
ÖRN:
·
Bugün dışarısı oldukça soğuktu!
·
Silahın yönünü bize doğru çevirdi.
·
Babasının gözü kör olmuş.
·
Kazadan sonra kadının kalbi durmuş.
·
Balkona konan güvercinleri kovalayarak uçurdu.
2. Yan Anlam:
Sözcüğün gerçek anlamıyla
arasındaki bağ kopmadan kazandığı yeni anlamdır. Genellikle somut kullanımlar
içerir.
ÖRN:
·
Evin bütün ışıkları yanıyordu. (Ateşin
yanması ile aynı değil ancak aradaki bağ kopmamış. Işığın yanması somuttur. Bu yüzden
yan anlam.)
·
Bu kokuyu hangi parfümeriden aldı?
(parfüm kastedilerek koku deniyor.)
·
Defterimiz yüz yapraklı olsun.
·
Masanın bir sürü gözü vardı.
·
Kapının kolu
·
Sandalyenin ayağı
·
Sokağın başı
·
Arının iğnesi
·
Dağın eteği
·
Şişenin ağzı
·
Yatağın yüzü
·
Ayakkabının burnu
3. Mecaz
Anlam:
Sözcüğün
gerçek anlamından uzaklaşarak kazandığı yeni anlamdır. Genellikle soyut
kullanımlar içerir.
ÖRN:
·
Yaptığınız sahtekarlığın kokusu yakında
çıkar.
·
Patronun parasını kaybeden işçi «Ben yandım!»
dedi.
·
Annesi bize çok sıcak davrandı.
·
Sözleri hepimizin kalbini kırdı.
·
Yazar birkaç yıl kitap çıkarmayarak kendini nadasa
bıraktı.
·
Ailesinden uzak geçirdiği yıllar onu pişirdi.
4. Terim Anlam:
Bilim, sanat, spor gibi özel bir
alana ait sözcüklerdir.
ÖRN:
·
Şiir, kafiye, redif, roman, paragraf
·
Üçgenin iç açıları toplamı 180 derecedir.
·
Ay ve Dünya, Güneş’in
çevresinde döner.
·
Hakem penaltıyı vermedi.
NOT! Alan adları
terim değildir!
ÖRN:
·
Matematik büyülü bir alandır.
NOT! Terim anlamlı sözcükler cümle
içinde farklı anlamlarda kullanılarak terim anlamını kaybedebilirler. Bu
sözcükler o cümlede terim anlamlı değildir.
·
Olaya benim açımdan bakın.
·
Güneşte çok kalınca feci yanmışsın.
B. SÖZCÜKTE ANLAM OLAYLARI
1. Somut
Anlamlı Sözcükler:
Beş duyu organımızın herhangi
biriyle algılayabildiğimiz sözcüklerdir.
ÖRN:
·
Kalem, resim, renk, koku, rüzgar, tat, ses,
müzik
2. Soyut
Anlamlı Sözcükler:
Beş duyu organımızın hiçbiriyle
algılayamadığımız sözcüklerdir.
ÖRN:
·
Duygu, akıl, düşünce, aşk, kin, ihtiras,
entrika, sevgi, şefkat
ü
Somutlama: Soyut bir
sözcük cümle içinde somut bir özellik kazanarak kullanılırsa somutlama olur.
ÖRN:
·
Uslan artık deli gönül! (Gönül soyut
anlamlıdır. Burada bir insan gibi değerlendirilerek ona seslenilmiş. Soyut
gönül sözcüğü somutlaşmıştır.)
·
Kötüler eninde
sonunda kaybetmeye mahkumdur.
ü
Soyutlama: Somut bir
sözcük cümle içinde soyut bir özellik kazanarak kullanılırsa soyutlama olur.
ÖRN:
· Çocuk bileğine güveniyor. (Bilek somut
anlamlı bir sözcüktür ancak bu cümledeki gibi güç, kuvvet anlamında kullanılırsa
soyulama olur.)
·
Bizi yarı yolda bırakmadı, yürekli
adammış!
3. Eş Anlamlı
(Anlamdaş) Sözcükler
Yazılışları farklı, anlamları aynı
sözcüklerdir.
ÖRN:
·
Okul-mektep öğrenci-talebe
·
Düzey-seviye ek-ilave
·
Eser-yapıt kelime-sözcük
·
Eleştiri-tenkit nasihat-öğüt
·
Kafiye-uyak edebiyat-yazın
NOT! Eş anlamlı
sözcükler her zaman birbirinin yerine kullanılmayabilir.
ÖRN:
·
Karadır bu bahtım kara. (Siyah-kara
eş anlamlıdır. Ancak kara baht yerine siyah baht diyemeyiz.)
·
Marketten beyaz peynir aldım. (Beyaz-ak eş
anlamlıdır ama beyaz peynir yerine ak peynir diyemeyiz.)
NOT! Eş anlamlı
sözcüklerin aynı cümlede bir arada kullanılması anlatım bozukluğuna yol açar.
·
İleri düzey ve seviyelerde
öğrencilerle ders daha zevkli.
·
Sende ne talih var ne de şans…
4. Yakın
Anlamlı Sözcükler
Bazı farklarla birbirinden ayrılan
benzer anlamlı sözcüklerdir.
ÖRN:
·
Yalan-yanlış tanıdık-bildik
·
İstemek-dilemek çalışmak-çabalamak
·
Ankara’da beş yıl çalıştım.
·
Aralarını bulmak için beş yıl çabaladım.
5. Zıt
Anlamlı Sözcükler
Anlamca birbirinin karşıtı olan
sözcüklerdir.
ÖRN:
·
Aşağı-yukarı ileri-geri
·
Kaybetmek-kazanmak vermek-almak
·
Yedi adım ileri git, sonra üç adım
geri gel!
·
Kurunun yanında yaş da yandı.
·
Öfkeyle kalkan, zararla oturur.
NOT! Bir sözcüğün
zıddı ile olumsuzun birbirinden farklıdır.
·
Akıllı-akılsız-deli
·
Gelmek-gitmemek-gitmek
·
Kaybetmek-kaybetmemek-bulmak
6. Eş Sesli
(Sesteş) Sözcükler
Yazılışları aynı, anlamları farklı
sözcüklerdir.
ÖRN:
·
Yüz kır
·
El et
NOT! Şapka olarak
bildiğimiz düzeltme işareti sesteşliği bozar.
ÖRN:
·
hala ile hâlâ sözcükleri sesteş değildir.
·
yar/yâr
·
aşık/âşık gibi…
7. Nicel ve
Nitel Anlamlı Sözcükler
ü Nicel Anlam: Sayılabilen, ölçülebilen
özellikleri ifade eden sözcüklerdir.
ÖRN:
·
Yeni ev okula eskisinden daha yakındı.
·
Kardeşimin boyu oldukça kısadır.
·
Sınavdan yüksek bir puan almayı
hedefliyorum.
ü
Nitel Anlam: Ölçülemeyen, sayılamayan
özellikleri ifade eden sözcüklerdir.
ÖRN:
·
Çocuğun ne sevimli bir gülüşü vardır.
·
Annesi çok hamarat bir kadındı.
8. Genel ve
Özel Anlamlı Sözcükler
Genel Anlam: Ortak özellikleri olan birçok türün
hepsini kapsayacak şekilde kullanılan sözcüklere genel anlamlı sözcükler denir.
ÖRN:
·
Canlı-bitki-ağaç-meyve ağacı-kiraz (Genelden
özele doğru bir kullanım var.)
·
Ege Bölgesi’nin en büyük şehri İzmir’dir.
·
Sinema sanatına gönül vermemi sağlayan Esaretin
Bedeli filmidir.
Özel Anlam: Ortak
özelliği olan birçok türün içinden birini kapsayacak şekilde kullanılan
sözcüklere özel anlamlı sözcükler denir.
ÖRN:
·
Toyota Corolla, otomobil dünyasının önemli
bir parçasıdır.
·
Iphone rakipleri arasında kendini
kanıtlayan bir telefondur.
9. Ad
Aktarması (Mecazımürsel)
Bir sözcüğün benzetme amacı
güdülmeden bir başka sözcük yerine kullanılmasıdır.
ÖRN:
·
Türkiye seninle gurur duyuyor.
·
Seni özel numara aramış.
·
Üç kişi uzatır mısınız?
Ad aktarması
farklı şekillerde yapılabilir:
ü İç-Dış
İlişkisi
·
Dershaneyi haftaya yeni yerine taşıyoruz.(Dershanede eşyalar
kastedilerek dershane denmiş.)
·
Akşam yemeğinde üç tabak yedim.
ü Parça-Bütün
İlişkisi
·
Bekleyen bir çift göz olsun kim istemez. (Göz diyerek insan
kastedilmiş.)
·
Güçlü iradeler bizi bu sıkıntıdan kurtarabilir.
ü Sanatçı-Eser
İlişkisi
·
Sait Faik’i defalarca okudum.
ü Yer-İnsan
İlişkisi
·
Maç sonrası şehir sabaha kadar uyumadı. (Şehir denilerek şehirdeki insanlar kastedilmiş.)
ü Yer-Yönetim
İlişkisi
·
Ankara problemleri yine görmezden geldi.
ü Yön-Ülke/Yön-Bölge
İlişkisi
·
Batı, nihayet sesimizi duydu.
·
Yapacak bir şey yok, emir yukarıdan.
ü Araç-İş
İlişkisi
·
Filede sınıfta kaldık ama potada şampiyon olduk.
(File denilerek voleybol sporu, pota denilerek de
basketbol sporu kastedilmiş.)
10. Anlam
(Deyim) Aktarması
Bir varlığın özelliğinin bir başka
varlığa benzetme amacıyla yansıtılarak ifade edilmesidir.
ÖRN:
·
Bizim düldül yine yol ortasında bozuldu.
Anlam Aktarması farklı şekillerde yapılır:
ü İnsandan
Doğaya Aktarma
·
Gökyüzü gidişine ağlıyordu.
·
Yorgun bir melodi akşamın hüznünü çağırıyor.
ü Doğadan
İnsandan Aktarma
·
çakalın ipiyle kuyuya inilmez.
·
Bizimki uykuya dalınca yine kükremeye
başladı.
ü Doğadan
Doğaya Aktarma
·
Dışarıdaki hava müthiş keskindi.
·
Ay ağaçların arasından yere damlıyordu.
ü Duyular
Arası Aktarma
·
Yumuşacık bir sesle uyandırırdı hepimizi.
·
Yüzünde o meşhur tatlı gülümsemesinden
eser yoktu.
11. Dolaylama
Bir sözcükle ifade edilebilecek bir
kavramı birden fazla sözcükle ifade etmektir.
ÖRN:
·
Yavru vatanda müzakereler sürüyor.
(Kıbrıs)
·
Meşin yuvarlak ağlarla buluştu. (Futbol
topu)
·
Kızıl gezegen-Mars
·
Filenin Sultanları- Voleybolcular
·
Kara Elmas – Kömür
·
Bacasız Sanayi – Turizm
·
Beyaz perde – sinema
·
Ormanlar kralı – aslan
·
Ulu Önder – Atatürk
·
Minik serçe – Sezen Aksu
·
Sanat Güneşi – Zeki Müren
·
Hayat arkadaşı – eş
12. Güzel
Adlandırma
Duyulduğu zaman olumsuz algılanan
bazı ifadeleri daha güzel şekilde ifade etmektir.
ÖRN:
·
Eski Belediye Başkanı hakkın rahmetine
kavuştu.
·
İşitme engelli sporcular yarıştı.
·
Sanatçı son yolculuğuna büyük bir
kalabalıkla uğurlandı.
·
Ölüm meleği onu yine yokladı.
·
Üç harflilerden çok korkardı.
13.
İkilemeler
Bir durumu veya kavramı daha iyi
anlatmak veya pekiştirmek gibi amaçlarla iki sözcüğün art arda kullanılmasıyla
oluşan sözcük grubudur.
ÖRN:
·
Yağmur usul usul yağıyor.
·
Arkadaşı hakkında ileri geri konuşulunca
dayanamadı.
İkilemeler farklı şekillerde
yapılabilir:
ü Aynı
sözcüğün tekrarıyla:
·
Derse yetişmek için hızlı hızlı yürüdüm.
·
Bizimki sallana sallana geliyor.
ü Yakın
veya Eş Anlamlı Sözcüklerle
·
Yalan yanlış sözlerle hepimizi aldattı.
·
Allah sana akıl fikir versin.
·
Mal mülk, ak pak, doğru dürüst, güle oynaya,
akıllı uslu, dayalı döşeli, açık seçik…
ü
Zıt
Anlamlı Sözcüklerle
·
Sınava aşağı yukarı dokuz ay var.
·
İrili ufaklı bir sürü sorunumuzdan
bahsettim.
·
Ölüm kalım, dosta düşmana, bata çıka, iyi kötü,
düşe kalka, alt üst…
ü Biri
anlamlı biri anlamsız iki sözcükle
·
Arada ufak tefek uyuşmazlıklar
yaşayabilirsiniz.
·
Üç günde sıkı fıkı dost olduk.
·
Eğri büğrü, eski püskü, tek tük, saçma sapan,
kitap mitap, soru moru…
ü İkisi de
anlamsız iki sözcükle
·
Çantası ıvır zıvır dolu.
·
Abur cubur yiyip sofraya oturmazlar.
·
Kem küm, abuk sabuk, paldır küldür, mırın kırın,
apar topar, çıtı pıtı…
ü Yansıma
sözcüklerle
Yansımalar tabiat taklidi seslerdir.
·
Suyumuz şırıl şırıl akıyor.
·
Adam derste horul horul uyuyor.
·
Mışıl mışıl, cıvıl cıvıl, gürül gürül, gümbür
gümbür…
ü Sayılarla
·
On beş yirmi yaşlarında bir gençtim.
·
Kız üç dört kez kapıyı çalıp gitti.
İki sözcük arasına mı, mi soru
eki gelebilir.
·
Güzel mi güzel bir çocuktun küçükken.
İki sözcük birbirinden farklı
ekler alabilirler.
·
Kendini baştan ayağa değiştirdi.
·
Yıllar yılı bu yolda gide gele
ihtiyarladım.
Sözcükte Anlam Slayt ve PDF Ders Notu İndir
Yeni çalışmalarımızı takip etmek ya da bir teşekkür etmek isterseniz sosyal medya hesaplarımız aşağıda verilmiştir. İletişim bölümünden veya yazının altındaki yorum bölümünden bana ulaşabilirsiniz.
0 Yorumlar
Yorumlarınızı bekliyorum.