Ses Bilgisi konusu hakkında hazırladığımız PDF formatındaki ders notunu ve slaytı konu anlatımının sonundaki renkli bağlantılardan indirebilirsiniz. Ses Bilgisi slaytının içeriğinde sesler, büyük ünlü uyumu, küçük ünlü uyumu ve ses olayları hakkında ayrıntılı açıklamalar bulabilirsiniz. Ses olayları başlığının altında Ünsüz Sertleşmesi, Ünsüz Yumuşaması, Ses Düşmesi, Ünlü Düşmesi, Ünsüz Düşmesi, Ses Türemesi, Ünlü Türemesi, Ünsüz Türemesi, Ünlü Daralması, , Ulama, Kaynaşma konularını açıklamaları, bol örnekleri ve test sorularına yer verildi. Ses Bilgisi ders notu ve slayt çalışmamamız özgün bir çalışmadır. Başka yerlerden kopyalanmış bir içerik yoktur. Ve Ses bilgisi slaytını indirince göreceksiniz ki ciddi bir emek verilmiştir. Ses Bilgisi konulu slayt ve PDF ders notu yazının sonundaki renkli bağlantılardan indirebilirsiniz.

SES BİLGİSİ

Ses Bilgisi

A. Sesler
B. Ünlü Uyumları
C. Ses Olayları

A. Sesler

Ciğerden gelen havanın ses tellerine çarpıp ağızdan çıkmasıyla oluşan titreşimlere ses denir.

Seslerin dildeki işaretlerine harf denir.

Türkçede 29 harf vardır.

a b c ç d e f g ğ h i ı j k l m n o ö p r s ş t u ü v y z

Bu harflerin 8 tanesi ünlü (sesli), 21 tanesi ünsüz (sessiz) harflerdir.

Ünlü (Sesli) Harfler

Herhangi bir yardımcı sese ihtiyaç duymadan, tek başına söylenebilen harflerdir.

a,e,ı,i,o,ö,u,ü

Ünlü harfler farklı özelliklerine göre gruplara ayrılırlar:

Ünsüz (Sessiz) Harfler

Bir ünlü harfin yardımı olmadan söylenemeyen harflerdir. Türkçede 21 ünsüz harf vardır.

b, c, ç, d, f, g, ğ, h, j, k, l, m, n, p, r, s, ş, t, v, y, z

Ünsüz harfler de farklı özelliklerine göre gruplara ayrılırlar:

B. Ünlü Uyumları

1. Büyük Ünlü Uyumu
2. Küçük Ünlü Uyumu

1. Büyük Ünlü Uyumu (Kalınlık-İncelik Uyumu)

Bir sözcükteki ünlü harflerin tamamının kalın veya tamamının ince olmasıyla sağlanan uyumdur.

Tanıştık (a-kalın, ı-kalın, ı kalın UYAR)
Öğrenci (ö-ince, e-ince, i-ince UYAR)
Sinema (i-ince, e-ince, a-kalın UYMAZ)
Gazete (a-kalın, e-ince, e-ince UYMAZ)

Not: Bazı kelimelerde Büyük Ünlü Uyumu aranmaz.

Tek heceli kelimelerde B.Ü.U. aranmaz.

can, in, tek, kat

Birleşik kelimelerde B.Ü.U. aranmaz.

Eminönü, hanımeli, gökyüzü, bilgisayar

Büyük Ünlü Uyumuna uymayan bir kelime Türkçe değildir.

Yabancı dilden gelen sözcükler B.Ü.U.na uymayabilir:

tiyatro, kitap, televizyon,

Bazı sözcükler Türkçe olduğu halde zaman içinde değişime uğradıkları için B.Ü.U.na uymaz:
Anne, kardeş, elma

Bazı ekler Büyük Ünlü Uyumunu bozar.

Ekler eklendiği sözcüğe uygun olarak kalın veya ince hale gelir. Aşağıdaki eklerin kalın veya ince halleri olmadığı yani tek şekilde kullanıldıkları için büyük ünlü uyumunu bozarlar.

-yor geliyor
-ki kapınınki
-ken uçarken
-leyin sabahleyin
-daş meslektaş
(ı)mtırak mavimtrak
-gil amcamgil

Soru:

Aşağıdaki seçeneklerden hangisinde yer alan kelimelerin tamamı büyük ünlü uyumu kuralına uyar ?

A) Kelime, insan, hayat, evren
B) Başarı, kötülük, zaman, kenar
C) Bulut, alem, oyuncak, masa
D) Korku, sulak, balık, bilek
E) Uçarı, incelik, keşifçi, hafifçe

CEVAP: A seçeneğinde insan, B seçeneğinde kenar, C seçeneğinde alem, E seçeneğinde hafifçe kelimeleri uymaz. D Seçeneği kelimelerin tamamı uyar.

2. Küçük Ünlü Uyumu (Düzlük - Yuvarlaklık Uyumu)

Ünlü harfleri aşağıdaki tablodaki gibi gruplara ayırmıştık.

Küçük ünlü uyumu Türkçedeki bir kelimenin düz-yuvarlak, dar-geniş ünlülerle ilgili aranan uyumudur.

Küçük Ünlü Üyumunun iki kuralı vardır:

1. Büyük ünlü uyumuna uymayan sözcük, küçük ünlü uyumuna da uymaz.

2. Düz Ünlülerden (a,e,ı,i) düz ünlüler gelir.

Yuvarlak ünlülerden (o, ö, u, ü) sonra ya düz-geniş ünlüler (a, e) ya da dar-yuvarlak ünlüler (u, ü) gelir.

Yani anlaşılacak şekilde söylersek;

 a-ı’dan sonra a-ı

 e-i’den sonra e-i

 o-u’dan sonra a-u

 ö-ü’den sonra e-ü

NOT: Küçük ünlü uyumunda sözcükler değerlendirilirken büyük ünlü uyumundaki gibi bütün ünlülere topluca bakılmaz. Her ünlü bir önceki ünlüye göre değerlendirilir.

ÖRNEKLER:

Akıllıca

a’dan sonra ı, +

ı’dan sonra ı, +

ı’dan sonra a, + UYAR

Geldiysek

e’den sonra i, +

i’den sonra e, + UYAR

Kavun

a’dan sonra u, - UYMAZ

Soru:

I. Vatan toprağın kara bağrında sıra dağlar gibi duranlarındır.
II. Kanadı kırılmış bir kuş misali çaresizce bana bakıyordu.
III. Göçmen kuşlar yazın bittiğini fısıldıyordu.
IV. Ülkemiz son yıllarda erozyon tehditi altında.
V. Bir türlü bizi anlamak istemiyorlar.

Yukarıdaki numaralandırılmış cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük küçük ünlü uyumu kuralına uymamaktadır?

A. I B. II C. III D. IV E. V

CEVAP: D şıkkı Erozyon kelimesinde e’den sonra o gelmez. Bu yüzden erozyon kelimesi küçük ünlü uyumuna uymaz.

Soru:

Aşağıdaki kelimelerden hangisi küçük ünlü uyumu kuralına uymamaktadır?

A . Türkçe B. İngilizce C. Sosyal D. Resim E. Müzik

CEVAP: E seçeneğinde müzik sözcüğünde ü’den sonra i gelmez. Ü’den sonra ü ya da e gelebilir.

C. Ses Olayları

1. Ünsüz Sertleşmesi
2. Ünsüz Yumuşaması
3. Ses Düşmesi
a. Ünlü Düşmesi
b. Ünsüz Düşmesi
4. Ses Türemesi
a. Ünlü Türemesi
b. Ünsüz Türemesi
5. Ünlü Daralması
6. Ulama
7. Kaynaşma

1. Ünsüz Sertleşmesi (Ünsüz Benzeşmesi)

Sert Ünsüz harflerden (FıSTıKÇı ŞaHaP) biriyle biten bir sözcük yumuşak ünsüzlerden b,c,d harfleriyle başlayan bir ek aldığı zaman b p’ye, c ç’ye, d t’ye dönüşerek sertleşir. Bu olaya ünsüz sertleşmesi, ünsüz benzeşmesi veya ünsüz uyumu denir.

ÖRNEK:

giriş-den……. girişten sanat-cı….sanatçı

Çapkın, seçkin, atkı, unutkan, çalışkan, kıskanç,keski
Ağladıkça, sustukça, çiftçi, kuruyemişçi
Etçil, otçul, biriktirdi, açtığım, gitti
Arapça, Türkçe, Kürtçe bu coğrafyada konuşulur.
Sokakta yürürken bizim simitçiyi sesten tanıdık.

Bazı sözcüklerde sertleşme olmaz.

Üçgen, beşgen, dikdörtgen

Ayrı yazılan de/da bağlacı sertleşmeye uğramaz.

Sevsek de bir sevmesek de…
Elinde kitap da vardı.

Rakamlarda kelimenin son harfine göre sertleşme uygulanır.

1985’te saat üçte

Soru:

Bir uğultu başlıyor söz dağarcığımda, sözcükler üşüşüyor zihnime; (I) acılı, ezik, (II) buruk, (III) yorgun, çekingen, (IV) kırgın, suçlayıcı, (V) küskün…

Bu cümledeki altı çizili sözcüklerin hangisinde ünsüz benzeşmesi vardır?

A) II. B) III. C) IV. D) I. E) V.

CEVAP: E seçeneğidir. Küs-gün….. küskün şeklinde sertleşmiştir.

Soru:

(I) Göğsünde bir ağaç bitti. (II) Öylesine büyük bir ağaç oldu ki dalları göğü sardı. (III) Kökleri dünyaya yayıldı. (IV) Gölgesi bütün yeryüzünü kapladı. (V) in¬sanlar o ağacın gölgesinde toplandılar.

Bu parçadaki numaralanmış cümlelerin hangisinde ünsüz benzeşmesi vardır?

A. I B. II C. III D. IV E. V

CEVAP: A seçeneğidir. Bit-di……………. Bitti şeklinde sertleşmiş ve Benzeşmeye uğramıştır.

2. Ünsüz Yumuşaması

P,ç,t,k, harflerinden biriyle biten bir sözcüğe ünlüyle başlayan bir ek gelirse p, b’ye; ç, c’ye; t, d’ye; k, g ve ğ’ye dönüşür.
Uçak-ı….. Uçağı Kitap-a…… Kitaba
Adam yumruğu yiyince dolabın içine girdi.
Çocuğun arkadaşları ağaca çıktı.
İlacı sahibinden almış, sağlığına böylece kavuşmuş.
Rakibin sevinci yüzlerinden okunuyordu.
Rengi solmuş, topuğu delinmiş bir çorabım var.

NOT! Tek heceli sözcüklerin bir kısmında ve Arapça kökenli bazı kelimelerde yumuşama olmaz.
At-ı…..atı devlet-e…..devlete
Kas yapmak için eti, sütü ve tavuğu bolca tüketmelisin.
Terbiyesizliğin ırkı, milliyeti olmaz.
Hukuku ayağının altına aldı.

NOT!! Özel isimlerde okunurken yumuşama yapılsa da yazı da uygulanmaz.
Ahmet’i Mehmet’i bilmem.

Soru:

I. Akan bir suda bir kere yıkanılır.
II. Bir anlık sabır, büyük bir felaketi önler.
III. İtimat yavaş yavaş büyüyen bir nebattır.
IV. Fırsat adamın kapısını iki defa çalmaz.
V. Ölmüş aslana tavşan bile hücum eder.

Yukarıdaki numaralanmış cümlelerin hangisinde ünsüz yumuşaması vardır?

A. IV B. V C. III D. II E. I

CEVAP: E seçeneğidir. Et-er……….eder şeklinde yumuşamıştır.

Soru:

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünsüz yumuşaması vardır?

A. Susuzluktan ağzı kuruyordu.
B. Çocukların ardından bir süre baktı.
C. Peşlerinden gitmeyi hiç düşünmedi.
D. Nice bağlardan, bahçelerden geçtiler.
E. Suyun tazyikinden bitkiler yana yatıyordu.

CEVAP: B seçeneğidir. Art-ından……………. Ardından şeklinde yumuşamıştır.

3. Ses Düşmesi

a. Ünlü Düşmesi:

Son hecesinde dar ünlü (ı,i,u,ü,) olan bir kelime, ünlüyle başlayan bir ek aldığı zaman son hecedeki dar ünlü düşer.

Şekil-i…..şekli omuz-a…….omza
Göze değmese de gönle değer.
Adamın aklı fikri paradaydı.

Yapım ekiyle türetilen bazı kelimelerde de ünlü düşmesi yaşanır.
Oyun-a……..oynamak uyu-ku……..uyku
Sızı-la………sızlamak koku-la…….koklamak
Yumurtlayan tavuk sararıp kalıyordu.

Bazı birleşik sözcüklerin oluşumunda ünlü düşmesi olur.

kayıp+etmek……..kaybetmek şükür+etmek……..şükretmek
Kahve+altı…………kahvaltı Pazar+ertesi……..Pazartesi
Sütlü+aş………….sütlaç Ne+için…………….niçin
Ne+asıl…………….nasıl

NOT! Tek başına kullanıldığı zaman ünlü düşmesine uğrayan bazı sözcükler ikileme oluşturunca ünlü düşmesi olmaz.
Omuz omuza verip dertleri aştılar.
Ölümle burun buruna geldik.

Soru:

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde geçen altı çizili sözcükte ünlü düşmesi vardır?
A. En çok sabra muhtaç olduğunuz an, sabrınızı kaybettiğiniz andır.
B. Tembellik, hür adamı esir yapar.
C. İçinde olmayan bir şiiri başka hiçbir yerde bulamazsın.
D. Düşmanı kuvvetli olduğu zaman durdur, zayıfken vur.
E. Açığa vurulan heyecan, büyüklük göstergesi değildir.

CEVAP:

A seçeneğidir. Sabır-a……………. sabra şeklinde ünlü düşmesi olmuştur.

b. Ünsüz Düşmesi:

K harfiyle biten bir sözcük -cık, -cik ekini aldığı zaman k harfi düşer.
Ufak-cık…….. Ufacık Küçük-cik……..küçücük
Sıcak-cık……..sıcacık yumuşak-cık…. Yumuşacık
K ile biten bazı sözcüklere -l ve -mse eki gelirse k harfi düşer.
yüksek-l…..yükselmek alçak-l…….alçalmak
Küçük-mse… küçüksemek
Ast-teğmen…asteğmen üst-teğmen….üsteğmen

Soru:

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünsüz düşmesi vardır?
A. Arabayı bu hafta sonu bakıma sokacakmış.
B. Adaşı bugün morali bozuk olduğundan derse girmemiş.
C. Yükseklere kar yağdı nisan ayının sonlarına doğru.
D. Bir kase sıcak mercimek çorbası içip kendine geldi.
E. Dostuna dahi açmayacaksın sırrını, o da gider dostuna söyler.

CEVAP:

B seçeneğidir. Ad-daş…………adaş şeklinde ünsüz düşmesi olmuştur.

4. Ses Türemesi

a. Ünlü Türemesi

-cık, -cik eklerinin bazı sözcüklere gelmesiyle ek ile sözcük arasında a,e,ı,i, ünlüleri türer.
Dar-cık…………daracık
Genç-cik………gencecik
Bir-cik…………biricik
Bize azıcık merhamet gösterseydin.

b. Ünsüz Türemesi

Arapçadan gelmiş bazı sözcükler olmak, etmek yardımcı fiillerini aldıkları zaman kelimenin son sesi türer ve iki kez kullanılır.
Af+etmek………….affetmek
Senin problemleri halledeceğini zannetmiyordum.
Aynı sözcükler ünlü ile başlayan ek aldıkları zaman da türeme olur.
His-i……hissi zan-ı……..zannı
Başarısının sırrı hakkı sahibine vermekti.
Sınır hattı buradan geçiyordu.

Soru:

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünsüz türemesine örnek yoktur?
A) Sizin hakkınızda söylenenleri kimseyle paylaşmadım.
B) İşin sırrını öğrenmek için yanımdan bir an olsun ayrılmıyor.
C) Bu sorularının son şıkkını daha iyi okumalısın.
D) Televizyon karşısında ders çalışırsan dikkatin dağılır.
E) Seni kaybedeceğim hissine kapıldığım için tedirgindim.

CEVAP:

D seçeneğidir. A’da hakkınızda, B’de sırrını, C’de şıkkını, E’de ise hissine kelimelerinde ünsüz türemesine örnek vardır.

5. Ünlü Daralması

Geniş ünlüler olan a ve e ile biten bir kelime –yor ekini aldığı zaman a ve e harfleri dar ünlüler olan ı,i,u,ü harflerinden birine dönüşür.
Oyna-yor……………. Oynuyor
Sırala-yor……………..sıralıyor
Ara-yor…………………arıyor
Okullar açılıyor ve dersler başlıyor.

NOT! Demek ve yemek kelimeleri bazı ekleri alınca daralma meydana gelir.
De-ecek………………….diyecek diyen, diye
Yemeği birlikte yiyelim, diyerek sözleştik. Ama yiyecek kalmamış.

NOT! Olumsuzluk ekinde de daralma olur.

Bakma-yor…………….bakmıyor
Çocuklar bizimle gelmiyor.

NOT! Bazı kelimelerde daralma yapılması yanlıştır:
Dinle-ecek……….dinleyecek (doğru) dinliyecek (yanlış)
Bekleyecek (doğru) ….. Bekliyecek (yanlış)

Soru:

Aşağıdaki altı çizili sözcüklerin hangisinde ünlü daralması yoktur?
A. Çocukluğunun geçtiği her yeri hatırlıyor.
B. Herkes yerini alıp sessiz olsun, film başlıyor.
C. Elindeki elmayı hiç vakit geçirmeden dişliyor.
D. Gözlerinden belli benden bir şey gizliyor.
E. Hiç bıkmadan her gün bana takılıyor.

CEVAP:

E seçeneğidir. A’da hatırla-yor, B’de başla-yor, C’de dişle-yor, D’de ise gizle-yor kelimelerinde ünlü daralmasına örnek vardır.

6. Ulama

Ünsüzle biten bir kelimeden sonra ünlüyle başlayan bir kelime gelirse ilk kelimenin son harfi diğerinin başına eklenerek okunur. Buna ulama denir. Ulama sadece okuyuşta yapılır, yazarken uygulanmaz.

Gelen adam Mehmet Akif Ersoy
NOT! Ulama şiirlerde söyleyiş güzelliği oluşturduğu için bir söz sanatı olmuştur.
Her an yaz ortasında hayal ettiğim Boğaz
NOT! Ulama yapılan iki kelime arasına noktalama işareti gelirse ulama bozulur.
Orhan Kemal, Adana’da yetişmiş bir yazardır.

Soru:

Aşağıdakilerden hangisinde ulama sayısı diğerlerinden fazladır?
A. Çocukluğunun anılarına bugün bir bir ağlıyordu.
B. Oyuncular arasında büyük bir tartışma çıktı..
C. Tartışmak, itiraf etmeliyim ki, bir çözüm olamaz.
D. Kaderin oyunu demeyi kolaycılık olarak alıyorum.
E. Yeniden her an seni düşünüyorum.

CEVAP:

D seçeneğidir. A’da iki (Çocukluğunu-nanılarına, bi-rağlıyordu) B’de bir (Oyuncula-rarasında), C’de iki (Tartışmak sözcüğünden sonra virgül geldiği için ulama bozuluyor. itira-fetmeliyim, çözü-molamaz) E’de bir (he-ran) ulama yapılmıştır. D’de ise üç (kaderi-noyunu, kolaycılı-kolara-kalıyorum) vardır.

7. Kaynaştırma

Türkçede iki ünlü harf yan yana gelmediğinden dolayı ünlü harfle biten bir sözcük ünlü harfle başlayan bir ek alırsa araya y,ş,s,n harflerinden uygun olanı gelir.

Hava-a……………havaya yedi-er…………….yedişer
Dede-i……………dedesi dede-i…………….dedeyi
Futbolcu-un……..futbolcunun
Başla-acak………başlayacak

NOT! Ünlüyle biten bir kelime idi, ise, imiş ek-fiillerinden birini alırsa i düşer ve yerine kaynaştırma harfi y girer.

Öğrenci-idi………….. öğrenciydi.
Sordu-ise……………..sorduysa
Sınavı kazananlar belliymiş.

Soru:

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük kaynaştırma ünsüzü almamıştır?

A. Her sınıfta elliye yakın öğrenci vardı.
B. Evin kapısı açılıp kapanırken ses yapıyor.
C. Yaz tatilini nerede geçireceğimiz belli mi?
D. Çocukları beşer kişilik gruplara ayırdık.
E. Biraz sonra arkadaşımız girdi odaya.

CEVAP:

D seçeneğidir. Beş-er kelimesinde kaynaştırma harfleri olan y,ş,s,n’den biri kullanılmamıştır. Ş harfi kelimenin kendisinde vardır.

Soru: 2019 TYT

Tüm hayvanların vücudu dokulardan ve dokuların birleşmesiyle meydana gelen organlardan oluşur. Dokular vücudun çeşitli kısımlarını ve organlarını oluştururken küçücük, kıvrımlı ve karmaşık yapılara dönüşür. Epitel hücreler bu yapıların oluşmasında temel bir işleve sahiptir. Bu hücreler sıkı bir şekilde istiflenerek derinin, kan damarlarının ve organların dış tabakalarını meydana getirir.

Bu parçada aşağıdaki ses olaylarından hangisi yoktur?

A) Ünsüz yumuşaması
B) Ünsüz benzeşmesi
C) Ünlü düşmesi
D) Ünsüz düşmesi
E) Ünlü daralması

CEVAP: E seçeneğidir. Ünsüz yumuşaması vücudu, ünsüz benzeşmesi sahiptir, ünlü düşmesi oluştururken, ünsüz düşmesi küçücük sözcüklerinde yapılmıştır.

Soru: 2021 TYT

İşte ben hep böyle garip mahzun,
Bir şey beklermişçesine yaşıyorum.
Bazen öyle günlerim oluyor ki Elâ gözlüm,
Ne oldu, nasıl bitti şaşıyorum.
Bazı bilmem, gün nasıl başladığında,
Kayıp kayıp gidiyor dünya bıkkın bakışlarımdan.
Yaşıyorum, yaşıyorum da bitmiyor,
Bir tutam sakız oluyor ağzımda zaman.

Bu dizelerde aşağıdaki ses olaylarından hangisi yoktur?

A) Ünsüz yumuşaması
B) Ünlü düşmesi
C) Ünsüz düşmesi
D) Ünsüz benzeşmesi
E) Ünlü daralması

CEVAP: C seçeneğidir. Ünsüz yumuşaması başladığında; ünlü düşmesi ağzımda; ünsüz benzeşmesi beklermişçesine, bıkkın; ünlü daralması yaşıyorum sözcüklerinde yapılmıştır. Ünsüz düşmesi yoktur.

anlatım biçimleri 10.sınıf ses bilgisi test pdf vericiden iletilen dalgaların görüntü ve ses olarak görünmesini ve duyulmasını sağlayan aygıt ses kaydedici 5. sınıf ses bilgisi testi 50 soru keçiboynuzu bulmaca bir yerde öteden beri olagelen davranış bulmaca kitap seç tyt matematik konuları ses bombası ogm materyal 11.sınıf ses bilgisi test anlatım bozuklukları meb kazanım testleri cümlenin ögeleri aşınma nedir ses bilgisi noktalama işaretleri test 5.sınıf ses bilgisi test pdf 5. sınıf türkçe ses bilgisi test ses bilgisi kpss noktalama işaretleri 5. sınıf türkçe ses bilgisi edebiyat ses bilgisi ses bilgisi test pdf