Cümle Türleri Slaytını ve PDF ders notunu konu anlatımının sonundaki renkli bağlantılardan kolayca indirebilirsiniz.
1. Yüklemine Göre Cümlelerb. İsim Cümlesi
2. Dizilişine Göre Cümleler
a. Kurallı Cümle
b. Devrik Cümle
c. Eksiltili Cümle
3. Anlamına Göre Cümleler
a.Olumlu Cümle
b.Olumsuz Cümle
c.Soru Cümle
4. Yapısına Göre Cümleler
a. Basit Cümle
b. Birleşik Cümle
b1. Girişik Birleşik Cümle
b2. Şartlı Birleşik Cümle
b3. Ki’li Birleşik Cümle
b4. İç İçe Birleşik Cümle
c. Sıralı Cümle
d. Bağlı Cümle
1. Yüklemine Göre Cümleler
a. Fiil Cümlesi:
Yüklemi fiil olan cümlelerdir.- Sonunda sıra sana da geldi. (Fiil cümlesi)
- Puanı görünce babamın gözleri doldu. (Fiil cümlesi)
- Bitti o günler, kesildi çığlıkları martıların.
- Pencerenden bir gül attığın zaman, ışıkla dolacak kalbimin içi.
- Tozlu yollarından geçtiğim uzak iklimlerden şarkılar getirdim sana.
b) İsim Cümlesi:
Yüklemi isim ya da isim soylu bir kelime olan cümlelerdir.- Aslında sen iyi bir insansın. (isim cümlesi)
- Buraları satın alan kişi, oymuş. ( Yüklem zamirdir. Zamir isim soylu bir kelime olduğu için isim cümlesi)
- Bu sınıfın erkekleri aslan gibiydi. (Yüklem bir edat öbeğidir. Edat isim soylu bir kelime olduğu için isim cümlesi)
- Benim görevim, seni buraya getirmekti. (Yüklem bir isim-fiildir yani fiilimsidir. Bu yüzden isim cümlesi)
- Sultan olmak kolaydı ama insan olmak zordu.
- Artık seninle biz düşman değiliz.
- Frida'nın resim tutkusu kadar yemek pişirme tutkusu da az bilinir.
- Sönmek üzere olan ateşi canlandırmak için çalı çırpı toplamak gerekliydi.
- Gün işıyınca kimseye haber vermeden çıkmış evden.
- Salonda unutulmuş dilsiz bir koltuk gibiyim.
- Evliya Çelebi, bize kültürümüzde az bulunan büyük bir "yazılı" Türkçe miras bıraktı.
2. Dizilişine Göre Cümleler
a. Kurallı Cümle:
Yüklemi sonda olan cümledir.- Beni sabah uyandıran, bu saattir. (Yüklem sondadır. Kurallı cümle)
- Erken vakitte uyanmak ve spor yapmak bana iyi geldi. (yüklem sondadır. Kurallı cümle)
b. Devrik Cümle:
Yüklemi sonda olmayan cümledir.- Getiriyorum bütün güzel günlerimi gözümün önüne. (Yüklem baştadır. Devrik cümle)
- Hepimizi nasıl da eskitti bu köhne gemi. ( Yüklem ortadadır. Devrik cümle)
c. Eksiltili Cümle:
Yüklemi olmayan cümledir.- Ah şu sınav bir... (Eksiltili Cümle)
- Ailesini bu güzel günde mecburen orada... (Eksiltili Cümle)
- Yaşamak bu zamanda zor bir umut. (Eksiltili bir cümle değildir. Cümlenin yüklemi var ancak ismi yüklem yapan ek-fiil eki –dir düştüğü için eksiltili cümle sanılabilir. Ancak cümlenin yüklemi vardır.
3. Anlamına Göre Cümleler
Olumsuzluk ekleri: -me, -ma, -mez, -maz, -sız, -siz
Olumsuzluk kelimeleri: değil, yok.
a. Olumlu Cümle:
Herhangi bir olumsuzluk eki ya da kelimesi içermeyen cümledir.- Söz verdiği her şeyi tek tek tamamladı. (olumlu cümle)
- Adam genç yaşında kanser oldu. (olumlu cümle)
- Bütün bu malları kaybetmesinin tek sebebi kumardı. (olumlu cümle)
(ikinci ve üçüncü örneklerdeki ifadeler içerik olarak olumsuz olsa da
cümlenin olumsuz olması için gereken olumsuzluk eki veya kelimesi olmadığı için
olumlu cümle sayılır.)
b. Olumsuz Cümle:
Olumsuzluk eki ya da olumsuzluk kelimesi içeren cümlelerdir.- Elinden geleni yapmasına rağmen olmadı. (Olumsuz Cümle)
- Sen kötü bir insan değilsin. (Olumsuz Cümle)
- O tam bir vicdansızdı. (Olumsuz Cümle)
Biçimce olumlu, anlamca olumsuz cümle:
Herhangi bir olumsuzluk eki veya kelimesi içermediği halde cümledeki durumun gerçekleşmediğini, gerçekleşmeyeceğini ifade eden cümlelerdir.- Çocuk ne söz dinledi ne iki laf etti.
- Bu saatten sonra patronu kim dinler!
Biçimce olumsuz, anlamca olumlu cümle:
İki olumsuzluk ek ya da kelimesinin kullanıldığı ancak sonuç olarak cümledeki ifadenin gerçekleştiğini veya gerçekleşeceğini anlatan cümlelerdir.- Eğitim sisteminin problemlerini bilmiyor değil.
- Biz de çalışmıyor sayılmayız.
c. Soru Cümlesi:
Soru anlamı içeren cümlelerdir.- Kitabın sonunu merak ediyor musun?
- Bu şehir hakkında neler biliyorsun?
Gerçek Soru Cümlesi:
Yöneltildiği kişiden cevap bekleyen cümlelerdir. Yukarıdaki iki örnek de cevap beklediği için gerçek soru cümleleridir.- Okumayı neden bu kadar çok seviyorsun?
Sözde Soru Cümlesi:
Yöneltildiği kişiden cevap beklemeyen soru cümleleridir. Bu cümlelerin içinde soru anlamı olduğu için sonlarına soru işareti konur.- Annenin sözünü nasıl dinlemezsin?
- Bunca yorgunluktan sonra kim spora gidecek?
4. Yapısına Göre Cümleler:
1. Basit Cümle:
- Bu bina bir zamanlar bizim aileye aitti.
- Yarın çarşıya ben de sizinle geleceğim.
2. Birleşik Cümle:
a. Girişik Birleşik Cümle:
İçinde
fiilimsi geçen iki yüklemli cümlelerdir. Cümlede kaç fiilimsi varsa o kadar yan
cümle var demektir.
- Sorunu anlamak birçok konunun merkez noktasıdır.
- Onunla konuşup sana haber vereceklermiş.
Dikkat: Cümlede bulunan fiilimsi yüklemin içinde olursa o cümle
girişik birleşik cümle olmaz.
- Tek isteğim senin iyi bir insan olmandır. (Altı çizili ifade yüklemdir. “Olman” kelimesi ise fiilimsidir.)
b. Şart Birleşik Cümle:
Yan cümlesinde şart kipi eki -se, -sa
bulunduran cümlelerdir.
- Otobüs vaktinde gelirse hepimiz işe vaktinde gidebiliriz. (Altı çizili bölüm yan cümledir.)
- Sizinle çalışabiliriz siz de şartlarımızı kabul ederseniz. (Altı çizili bölüm yan cümledir.)
c. Ki’li Birleşik Cümle:
Ki bağlacı kullanılarak yapılan birleşik
cümlelerdir. Bu cümlelerde yan cümle ki bağlacından sonra gelen bölümdür.
- Duydum ki unutmuşsun gözlerimin rengini. (Altı çizili bölüm yan cümledir.)
- Bir de baktım ki yıllar birbiri ardına geçip gitmiş. (Altı çizili bölüm yan cümledir.)
NOT: Bazı kaynaklar ki
bağlacından dolayı bu cümle türünü aşağıda göreceğimiz Bağlı Cümle olarak kabul
etmektedir.
d. İç İçe Birleşik Cümle:
Tırnak içinde alıntılanarak iç içe
verilen iki cümledir. Cümle Anlamı konusunda anlatılan Doğrudan Anlatım
cümleleri bu cümlelere örnektir.
- Büyük yazar “Eserlerimin hemen tamamı ilham değil çalışma ürünüdür.” dedi. (Altı çizili bölüm yan cümledir.)
Alıntı cümle tırnak içinde
verilmeyebilir. Bu durumda iç cümleden sonra sadece virgül işareti konur.
- Teselli olmak insanî bir ihtiyaçtır, sözüne her zaman inandım.
3. Sıralı Cümle:
Noktalama işaretleriyle bağlanmış iki yüklemli
cümlelerdir.
- Çocuk raftan kitabı aldı, büyük bir merakla okumaya başladı.
- İstanbul, muhteşem tarihiyle onu büyülemişti; Ankara’da da Anıtkabir’de çok zaman geçirdi.
Sıralı cümlenin noktalama
işaretiyle bağlanan iki cümlesinin ortak ögesi varsa böyle sıralı cümlelere Bağımlı Sıralı Cümle, iki cümle
arasında ortak öge yoksa Bağımsız Sıralı
Cümle diyoruz.
Aşağıdaki cümlede özne (Bahar) ortak olduğu için Bağımlı sıralı
cümledir:
- Bahar bütün güzelliğiyle şehri kuşatmıştı, yeşilin her tonuyla ona renk katıyordu.
Aşağıdaki cümlede herhangi bir ortak öge olmadığı için cümle Bağımsız
Sıralı Cümledir.
- Şiir okura yeni duygular fısıldar, roman ise onu olaydan olaya taşır.
4. Bağlı Cümle:
Bağlaçlarla bağlanan iki yüklemli cümlelerdir.
Sıralı Cümleden tek farkı noktalama işaretleri yerine bağlaç kullanılmasıdır.
- Baharın gelişine hepimiz seviniyorduk ama sınavın yaklaşması bizi strese sokuyordu.
- Kahramanımız güne başlamanın heyecanıyla yataktan kalktı ve gece yarım bıraktığı işleri yapmaya koyuldu.
Bağlı cümlenin bağlaçla bağlanan
iki cümlesinin ortak ögesi varsa böyle sıralı cümlelere Bağımlı Bağlı Cümle, iki cümle arasında ortak öge yoksa Bağımsız Bağlı Cümle diyoruz.
Aşağıdaki cümlede dolaylı tümleç (ona) ortak olduğu için Bağımlı Bağlı
cümledir:
- Ona yeni bir ziyaret planladı ve gördüklerini tek tek anlattı.
Aşağıdaki cümlede herhangi bir ortak öge olmadığı için cümle Bağımsız
Sıralı Cümledir.
- Türkçe okuma pratiğine bağlı bir derstir ancak Matematik işlem yeteneğinizi ölçer.
CÜMLE TÜRLERİ ÇIKMIŞ SORULAR
(I) Çiğdemlerden sonra gök
rengindeki elbisesiyle yeni açmış sümbül görünür. (II) Gözleri yaşlı, saçları
dağınık ve hâli perişandır. (III) Güzel kokusundan sarhoşa dönen şair, ona bu
gönül okşayıcı kokuyu nereden, hangi aktardan aldığını sorar. (IV) Sümbülün
verdiği cevap çiğdemin cevabına karşılık gelmektedir. (V) Önceleri ezel bağında
henüz açılmadık bir gonca olan ve güzel kokusunu sevgilinin rüzgârından alan
sümbül, bu bahar ülkesinden hicran sahiline atılmıştır.
3. Bu parçadaki numaralanmış cümlelerden hangisi, yüklemin türü bakımından
ötekilerden farklıdır? (2016 YGS)
A)I. B) II.
C)III. D)IV. E)V.
(I) Tasarladığım hikâye, zihnimde cümleler ve algılar hâlinde dönüp dolaşarak gelişirken her şeyi bir kenara bırakıp masanın başına oturmam için beni zorluyor. (II) Hikâye, bilgisayarda bir cümle hâlinde başlanmış duruyor ve ben, zihnimin bir yanında o hikâyeyi geliştiriyorum. (III) Masamın çekmeceleri, çantamın gözleri hatta ceplerim veya masada karşımda duran pano, küçük kâğıtlara yazılmış notlarla doluyor bu arada. (IV) Defalarca oturuyorum bilgisayarın başına hikâye için, yazdıklarımı defalarca yeniden ele alıyorum. (V) Hikâye bazen tamamlanmak üzereyken çöpe atılıyor bazen de başlangıçta tasarlanandan çok farklı bir içerik ve biçim kazanıyor.
4. Bu parçadaki numaralanmış cümlelerle ilgili olarak aşağıda verilenlerden hangisi yanlıştır? (2014 LYS)
B) II. cümle, özneleri ortak birleşik bir cümledir.
C) III. cümle, devrik bir fiil cümlesidir.
D) IV. cümle, sıralı bir cümledir.
E) V. cümle, yüklemi şimdiki zamanda çekimlenmiş kurallı bir cümledir.
(I) Almanya’nın Berlin kentinde
bir kooperatif “Devrilen Ağaçlardan Halk Kitaplığı Yapma Kampanyası” başlattı.
(II) Bu kampanyaya katılmak isteyenler, fırtınadan veya yağmurdan devrilen
ağaçların gövdelerini raf şeklinde oyup bunları kaldırımlara yerleştiriyorlar.
(III) Raflara, takas edilecek kitapları koyuyorlar. (IV) Berlin halkı da
içlerinden okumak istediklerini alıp yerine kendi kitaplarından birini
bırakıyor. (V) Bu, “Eğitim İçin Sürdürülebilir Gelişme Projesi”nin bir parçası
olarak devlet tarafından desteklenen bir kampanyadır.
5. Bu parçadaki numaralanmış cümlelerle ilgili olarak aşağıda
verilenlerden hangisi yanlıştır? (2013 YGS)
C)III. cümle, nesnesi sıfat tamlaması olan birleşik bir cümledir.
D)IV. cümle, içinde isim tamlaması bulunan olumlu bir cümledir.
E)V. cümle, yüklemi ek eylemle çekimlenmiş bir cümledir.
Testlerin Cevapları: 1A, 2C, 3B, 4B, 5B
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder
Yorumlarınızı bekliyorum.